Eeuwenlang werd Leiden omsloten door het boerenland van Oegstgeest, Leiderdorp en Zoeterwoude. Zoals het een Hollandse stad betaamd, was Leiden ontstaan aan de oevers van een rivier, de Rijn. De oeverwallen boden stevigheid voor het bouwen van huizen, het water was een essentiële transportvoorziening. De singel, lange tijd met wallen en muren, vormde de begrenzing van de stad.
[Stadskaart]
Drie ontwikkelingen van de transportbehoefte hebben een stempel gedrukt op het gebied ten zuidwesten van de stad, toen Zoeterwouds grondgebied.
1 De Trekvaart
De eerste en meest bepalende ontwikkeling was de aanleg in 1638 van de Haagsche Trekvaart, een kanaal ter verbetering van de Trekvaart tussen Leiden, Den Haag en Delft. De vaart liep van de Wittepoort (Haagweg) tot de Kwakersbrug (Wouterenbrug). In 1891 was de trekvaart weliswaar over zijn hoogtepunt heen, maar toen werd de verbinding doorgetrokken naar de Rijn, oude grote scheepvaart buiten de binnenstad van Leiden om te kunnen leiden.
Langs de Haagsche Trekvaart liep aan de zuidwestkant een jaagpad, de huidige route van de Rijn en Schiekade.
In het noordelijke deel ontstond bij de aanlegplaats bij de Witte Poort allerlei bebouwingen die in verband stonden met het reizen met de trekschuit en de postkoets, die hier ook zijn eindpunt had. Zo was hier een stadsherberg die de late gasten, als de stadspoort was gesloten, onderdak kon verschaffen voor de nacht. Tussen de vaart en de singel was hier een maliebaan; dit was een door hoge bomen omgeven speelveld waarop door studenten en burgers allerlei spelen kon worden beoefend, o.a. het kolven. Daar de studenten tijdens de rustpauze over de vaart, op het huidige Rijn- en Schiekade, gingen wandelen, sprak men al snel van het „Studentenpad”, hoewel in krantenartikelen uit die tijd de naam Haagsche (en Delftse) Trekvaart (of Trekpad) werd gehanteerd.
Het spoor
In 1860 vond de volgende grote stap in de vervoersontwikkeling plaats:Op 27 april 1860 gaf de Tweede Kamer der Staten Generaal de concessie voor de spoorweg van Leiden naar Woerden aan de Hollandsche spoorwegmaatschappij. Maar het zou nog tot 1878 duren voor de lijn daadwerkelijk in gebruik kon worden genomen.
Van de spoorweg is aan de Rijn en Schiekade niet direct veel merkbaar, maar heeft wel een stempel gezet op de latere gebiedsontwikkeling: de Rijn en Schiekade is een lange weg met heel weinig zijstraten.
Het huidige gebied van de Rijn en Schiekade kan verdeeld worden in drie stukken:
- Het noordelijk deel, van de Witte Poort (Haagweg) tot de sloot tussen huisnummers 65 en 66, nu ook de verbinding naar “Tevreewijk” via het Trekschuitpad.
- Het middendeel van deze sloot tot de huidige Telderskade
- Het zuidelijke deel, van de Telderskade tot het einde van de Rijn en Schiekade
Het deel langs de vaart is tot het einde van de 19de eeuw grotendeels onbebouwd gebleven. Het was in handen van de Universiteit van Leiden en van enkele rijke Leidenaren
Het middendeel was in het begin van de 19de eeuw al helemaal verkaveld. Veel kavels waren voorzien van een tuinhuis en een koepel. Het lijkt er dus op dat het een soort volkstuingebied is geweest, vermoedelijk met een enkel bedrijfje er tussendoor.
Het zuidelijke deel is tot ver in de 19de eeuw nog boerenland gebleven. In 1891 werd de vaart verbreed en doorgetrokken naar de Rijn, het Galgewater, om de grote scheepvaart buiten het centrum van Leiden te laten varen.
[Kadasterkaart 1832, met bespreking]
Tot het einde van de 19de eeuw behoorde het grondgebied ten zuidwesten van de Leidse singel tot de gemeente Zoeterwoude (wijk F). 1n 1896 vond de zogenaamde annexatie van grondgebied van omliggende gemeentes door Leiden plaats.
Deze ontwikkelingen hebben een snelle gebiedsontwikkeling tot gevolg gehad: vanaf ca. 1890 zijn grote delen langs het Haagsche Trekpad, die na de annexatie de naam Rijn en Schiekade kreeg, in rap tempo bebouwd. De Rijn en Schiekade liep daarmee voor op de verdere ontwikkeling van de rest van Vreewijk.
Veel bouwvergunningen voor de Rijn en Schiekade zijn nog verleend door de gemeente Zoeterwoude, met een hausse aan vergunningen in 1895. Was het wellicht gemakkelijker om onder het Zoeterwoude bestuur te bouwen dan onder Leiden?
De drooglegging
De laatste grote transportontwikkeling stamt uit de 60-jaren van de twintigste eeuw. Leiden wilde een moderne stad worden, aangepast aan het eigentijdse transportmiddel, de auto. Daarbij paste een moderne rondweg, waarvan het project over de Rijn en Schiekade liep.
plattegrond
Spoorwegovergang Telderskade werd in 1961 aangelegd.
De vaart werd gedempt (foto’s), voor eenaantal huizen werden sloopplannen gemaakt om ruimte te bieden voor rotondes, maar de aanleg stagneerde. In … werd de vaart weer uitgravenen en in bescheidener maat in ere hersteld.
In 1926 staan er op de RS kade 126 huizen (Handelingen 30/8/1926)
bouw studentenflat Nw Leidse Courant 1/9/1965 p 3
SPOORWEGOVERGANG TELDERSKADE 1960
Bronnen